Lavanta Bitkisi
Dünya’da en çok uçucu yağının ticareti yapılan lavanta çiçek verimi ve uyum yeteneği yüksek olan 1(bir) metreye kadar da boylanabilen, yarı çalımsı çok yıllık kültürü yapılan bir tıbbi aromatik bitkidir.
Lavandula cinsine ait bitkilerin kuru çiçekleri, uçucu yağları yüzyıllardır tedavi ve kozmetik amacıyla kullanılmıştır. Günümüzde ise aromaterapinin yaygınlaşmasıyla birlikte lavanta yağı sıklıkla kullanılmaktadır. Özellikle parfümeri ve kozmetik sanayii için önemli olan lavanta yağının antiviral, antibakteriyal sakinleştirici, yatıştırıcı terapik etkileri vardır.
Lavanta, içerdiği bazı özel bileşenlerden dolayı, pek çok zararlı böceğe karşı koruyucu bir özellik ihtiva eder. Özellikle tütsü olarak kullanıldığında sivrisinekleri uzak tutar. Kurutulmuş çiçeklerinin keselere konularak, elbise dolaplarında ve sandıklarda güvelenmeye karşı kullanımı Anadolu’da çok yaygın bir uygulamadır. Ayrıca organik tarımda da lavanta hidrosolü (lavanta damıtma suyu) haşerelere karşı kullanılan mükemmel bir koruyucudur.
Lavanta Yetiştiriciliği
Fide dikimi uygun toprak ve iklim koşulları oluştuktan sonra yapılır. Lavanta yetiştiriciliğinde genellikle 160x50 cm veya 160x30 cm sıra arası ve sıra üzeri mesafeler çeşitlerine göre farklı dikim aralıkları yetiştiricilik için uygundur. Dekar başına bu aralıklara göre 1.250 ile 2.000 adet fide dikimi yapılmaktadır. Fide dikiminden sonra mutlaka can suyu verilmelidir.
Dikim sezonuna göre aynı senede çiçeklenmesi de olmaktadır. Bu çiçeklerin bitki gelişimi için daha çiçek açmadan budanması gerekmektedir.
Fide dikimi yapıldıktan sonra bitkinin kök gelişimini kuvvetlendirmek amacıyla sezonunda belirli aralıklarla 3-4 defa sulama yapılmalıdır. Sonraki yıllarda lavanta bitkisi susuz koşullarda yetiştirilebilirse de sulama yapılması dekara çiçek verimini artırır.
İlk senelerde eğer damlama sulama yapılabilirse bitki gelişimi daha iyi olacaktır. Fazla sulama yağ kalitesinin düşmesine sebep olmaktadır.
Bakım ve Gübreleme
Lavanta tarlalarında 2-3 yılda bir ahır gübresi ile yapılacak gübreleme, toprak şartlarını iyileştirmeye yardımcı olacağı için önemlidir. Bunun dışında dekara yılda 8-10 kg N ve 3-5 kg P2O5 verilmesi yeterlidir. Ancak gübreleme toprak analizi sonuçların göre yapılmalıdır. Gübrenin verilişi dikim yılında dikimle beraber, diğer yıllar ise erken ilkbaharda yapılmalıdır. İlk iki yıllık süreçte yabancı ot kontrolü amacıyla yapılacak çapalama işlemi dışında önemli bir bakım işlemi yoktur. Ancak bu iki yıllık süreçte yabancı ot kontrolünün titizlikle yapılması bitki gelişimini olumlu yönde etkileyecektir. İleriki yıllarda bitkinin allelopatik özelliğinden dolayı yabancı otlar baskı altına alınacağı için nerdeyse mücadeleye gerek kalmayacaktır.
Lavanta yüksek verimli toprak ve iklim yapısıyla mevcut koşullarda yürütülen hububat tarımından çok daha yüksek gelir getirici faaliyetler içerisine girmektedir. Lavanta bitkisi birim alan başına yüksek ve düzenli getiri potansiyeli ile göze çarpmaktadır. Lavanta parseli bir kez oluşturulduğunda 15-20 yıl kesintisiz bir şekilde gelir elde edilebilir çiftçilerin gelir ve refah seviyesinin yükseltilmesine katkı sağlamak amaçlanır.
Kurutma
Lavanta çiçeklerini güneşte kurutmamak gerekir. Gölge ortamda kızışma oluşmayacak bir kalınlıkta serilerek kurumaya bırakılır. Çiftçi koşullarında kurutma işlemi açık araziye serme şeklinde olduğu için uçucu yağ veriminde bir miktar kayıp yaşanmaktadır. Suni kurutmada ise çok dikkatli davranılmalı, sıcaklığı 30 °C civarında olmasına özen gösterilmelidir. Sapları ile hasat edilmiş lavantada sapların ayıklanması kuruttuktan sonra yapılır. Eğer endüstriyel yağ elde edilmesi öngörülmüş ise bu sapların ayıklanması mutlak zorunlu değildir.
Lavanta Yetiştiriciliği Projesinde kazanımlar ve sonuçlar şunlardır:
1. Lavanta bitkisi yapılan çalışmalar sonucunda kurak şartlarda da rahat bir şekilde yetiştirilmektedir.
2. Lavanta bitkisi çiçeklerinden elde edilen yağından, yaş/kuru çiçek demetlerinin doğrudan pazara sunulmasından ve bal arılarını desteklemesine çiftçinin gelirini arttırmasına, çeşitlendirmesine ve estetik zenginliğine katkıda bulunmaktadır.
3. Önemli zarar oluşturabilecek kayda değer hastalık zararlıya rastlanmamıştır
4. Üçüncü yılını arazide tamamlamış lavanta bitkisinin ortalama tek seferde yaş saplı çiçek verimi 300-500 kilogram civarındadır. Bir dekardan kuru lavanta ortalama 200-300 kilogram civarıdır. Bitkilerin başarılı bir şekilde yetiştirilmesiyle alternatif ve yüksek getirili faaliyet alanı oluşturulacaktır.
5.Ortalama bal verimi 20-30 kg/da’ dır. Lavanta balı yüksek fiyatla alıcı bulduğundan oldukça önemli bir gelir kaynağı oluşturabilir.
6. Ekonomik analize bakıldığında çok farklı şekilde gelir elde etmek mümkündür. Özellikle internet üzerinden kurutulmuş saplı veya tomurcuk satışı oldukça karlı görünmektedir.
7. Dünyada lavanta tüketimi ve pazarlama şekilleriyle ilgili, bal üretim potansiyeli, yetiştiricilik temel ve pratik ilkeleri konularında lavanta üreticilerine mutlaka bilgilendirme yapılmalıdır. Özellikle lavanta bitkisi ve ürünleriyle değerlendirilme şekilleri, pazarlanabilecek ürünler ve yöntemleri konusunda eğitimler verilmeli, bilgilendirme yapılmalıdır. Düzenlenecek çiftçi toplantıları, tarla günü ile kamuoyunda bir farkındalık oluşturulacak ve bu uygulama sonuçları ile ekim alanlarında önemli bir artış sağlanacaktır.
8. Damıtma tesisinde yağ çıkarmak ekonomik olup, üretimin artması sağlanmalıdır. Özellikle ürünün elde kalmasını da engellemek amacıyla mutlaka yağ çıkarılarak ürün değerlendirilmelidir.
Bitkilerin tam çiçeklenme devresinde en yüksek yağ verimine ulaşması nedeniyle hasat sonrası damıtma işleminin hemen yapılması gerekir.
9. Bütün kaynaklarda yağ için analizin %80 çiçeklenme başlangıcında yapılmasının genel yağ ve verim kalitesine çok etki ettiği vurgulanmaktadır. Bu aynı zamanda bitkilerin daha fazla sayıda hasada izin vermesine neden olacaktır.
10. Sonuç olarak lavanta bitkisi alternatif gelir kaynakları arasında yer alabilir. Özellikle İngiliz lavantası olarak da bilinen L. angustifolia biraz daha sert iklime dayanım açısından iyi olduğu için yaygınlaştırılabilir. Ancak çok farklı çeşitlerle ve en verimli çeşitler bölgede yaygınlaştırılmalıdır. İç Anadolu Bölgesi yıllık yağış ortalaması 300-350 mm olup yazın birkaç kez damlama sulama yapılması ve yaz sonunda yağışlar düşene kadar aşırı kuraklık zararını önleyici yağış yüksek verimlilik ve kalite için kritik öneme sahiptir. Ayrıca topraktan kaldırılan besin elementleri kadar elementlerinde toprağa gübreleme suretiyle verilmesi verimliliği teşvik edecektir. Lavanta tarlaları görselliğiyle cazibe merkezleri haline gelirken, kırsal turizmin canlandırılmasında da önemli rol oynuyor. Lavanta bölgedeki arıcılar tarafından erken ilkbaharda bol nektar sağlaması ve üretilen lavanta balının yüksek gelir getirmesiyle sebebiyle fazlaca tercih ediliyor. Arıcılık faaliyetlerinin de artırılması teşvik edilmelidir.